Şiddete Çağrı İçermeyen Söylemler İfade Özgürlüğü İçindedir: Anayasa Mahkemesi’nin Ayşe Çelik Başvurusu Hakkında Verdiği Karar

Ayşe Çelik isimli öğretmenin telefon ile Beyaz Show’a bağlanarak “Her şey çok farklı aktarılıyor, yani gerçekten konuşamıyorum, sessiz kalmayın insan olarak biraz daha hassasiyetle yaklaşın, görün, duyun artık bizi, el verin. Yazık insanlar ölmesin, çocuklar ölmesin, anneler ağlamasın” demesi, ardından terör örgütü propagandası yapmak suçundan mahkumiyetine hükmedilerek hapis cezasıyla cezalandırılması uzun bir süre Türkiye’nin gündemine oturmuştu. Ayşe Çelik’in bireysel başvurusu üzerine Anayasa Mahkemesi, 10 Mayıs 2019’da “Ayşe Öğretmen davası” olarak bilinen olaya ilişkin kararını verdi (Başvuru no: 2017/36722). AYM bu kararında ifade özgürlüğünün ve terör örgütü propagandası yapmanın anlamı ve kapsamına ilişkin detaylı açıklamalarda bulunarak Ayşe Öğretmen’in ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine oybirliğiyle karar verdi. Anayasa ve uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınmış bir hakkın sınırlanabilmesi mümkün olsa da bu sınırlamanın meşru olarak kabul edilebilmesi için belirli şartlara uyulması gerekir. Anayasanın 13. maddesinde temel hak ve özgürlüklerin hangi koşullarda sınırlanabileceği düzenlenmiştir: “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.” Bu kapsamda müdahalenin ihlal teşkil edip etmediği değerlendirilirken, (1) Kanunilik (müdahalenin kanunlar tarafından öngörülmüş olması) (2) Meşru amaç (hakka getirilen sınırlamanın meşru bir amaca dayanması) (3) Demokratik toplum düzeninin gereklerine uygunluk şartları açısından bir inceleme yapmak gereklidir. Bu şartlar, AİHM sınırlama rejimine de paraleldir. AİHM içtihadı uyarınca bir hakkın meşru olarak sınırlanmasından bahsedilebilmek için üç aşamalı bir test uygulanmalıdır: Söz konusu müdahale hukuki düzenlemeler tarafından öngörülmüş olmalıdır ve müdahaleyi düzenleyen mevzuatlar keyfilikten korumayı sağlayacak nitelikte olup, sonuçları açısından öngörülebilir olmalıdır. Söz konusu müdahale meşru bir amaç gütmelidir.